Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân của Bộ Chính trị cùng quan điểm đột phá của Chính phủ đã mở ra cơ hội lớn cho khu vực kinh tế tư nhân vươn lên làm chủ các dự án hạ tầng trọng điểm, đặc biệt trong lĩnh vực đường sắt cao tốc và metro. Tuy nhiên, để tư nhân có thể thực sự “bứt phá” thì cần phải một “hệ sinh thái” chính sách đồng bộ, niềm tin mạnh mẽ và cơ chế lựa chọn minh bạch.

Nghị quyết 68 đánh dấu một bước ngoặt lớn khi lần đầu tiên đặt doanh nghiệp tư nhân vào trung tâm chiến lược phát triển các lĩnh vực then chốt của đất nước. Không chỉ dừng ở lời kêu gọi, các hành động cụ thể như khuyến khích tư nhân đăng ký thực hiện đường sắt cao tốc Bắc – Nam cho thấy chính sách đang chuyển dịch từ “hỗ trợ” sang “trao quyền”.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã khẳng định tinh thần cải cách, đó là cần tách bạch rõ giữa nhà đầu tư và nhà thầu, không nên ràng buộc nhà đầu tư vào yêu cầu kinh nghiệm vốn không cần thiết, miễn là họ đủ tiềm lực tài chính và có thể thuê đội ngũ quản lý giỏi. Đây là điểm nghẽn hành chính lớn cần được tháo gỡ để mở đường cho tư nhân đầu tư vào các dự án tầm cỡ quốc gia.

“Chọn mặt gửi vàng”

PGS, TS. Trần Đình Thiên, ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng nhận định: “Phải tổ chức lại cách làm dự án lớn. Giao trọn gói cho một nhà đầu tư có tiềm lực tài chính và năng lực quản trị là mô hình phù hợp với thời đại. Vai trò của Nhà nước là kiến tạo, giám sát, còn doanh nghiệp sẽ là người thực hiện”.

Ông Thiên cho rằng, sự thành công trong các lĩnh vực như ô tô, công nghệ cao, hạ tầng đô thị… đã chứng minh tư nhân Việt Nam không thiếu năng lực, điều còn thiếu là cơ hội được trao đúng lúc và đúng cách.

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh sự minh bạch là nguyên tắc bất di bất dịch: “Không thể khoán trắng. Phải đảm bảo chọn đúng người, người tốt nhất, đủ năng lực và có trách nhiệm để hoàn thành dự án”.

PGS, TS. Bùi Tất Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển đánh giá cao tinh thần quyết liệt của Chính phủ trong việc kiến tạo môi trường cho tư nhân phát triển. Theo ông, bài học lịch sử từ thời Đông Dương khi các doanh nghiệp tư nhân cùng Toàn quyền Paul Doumer thiết lập mạng lưới đường sắt vẫn còn nguyên giá trị.

Ông Thắng cho rằng, muốn tư nhân thành công, phải có “cơ chế hợp đồng theo chuẩn mực quốc tế giữa Nhà nước và doanh nghiệp tư nhân”. Việc áp dụng hình thức đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu có điều kiện, hoặc chính sách ưu đãi đặc biệt sẽ là các công cụ pháp lý hiệu quả, miễn sao vẫn đảm bảo tính cạnh tranh và minh bạch.

Nêu giải pháp hỗ trợ cho khu vực tư nhân trong giai đoạn tới, các chuyên gia kiến nghị cần phải có sự đột phá mạnh mẽ và đồng bộ hơn. Cụ thể, về cải cách hành chính và khung pháp lý cần loại bỏ các rào cản không cần thiết về điều kiện kinh nghiệm đối với nhà đầu tư.

Chuẩn hóa và minh bạch hóa quy trình đấu thầu các dự án lớn. Xây dựng mẫu hợp đồng đối tác công – tư (PPP) theo thông lệ quốc tế, giảm thiểu rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp.

Lựa chọn nhà đầu tư theo năng lực thực chất. Cần thiết lập hệ thống đánh giá độc lập, có cơ quan chuyên môn kiểm định năng lực tài chính và quản trị của doanh nghiệp. Ưu tiên các doanh nghiệp đã có thành tích trong quản trị dự án lớn, từng tham gia vào lĩnh vực hạ tầng.

Chính sách tín dụng và bảo lãnh vốn. Thành lập quỹ bảo lãnh công trình trọng điểm nhằm hỗ trợ các dự án lớn do tư nhân triển khai. Khuyến khích các ngân hàng thương mại cung cấp tín dụng ưu đãi cho các nhà đầu tư tư nhân được Nhà nước “chỉ định” tham gia các công trình trọng điểm.

Phân định rõ vai trò Nhà nước – doanh nghiệp. Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, ban hành chính sách, kiểm tra, giám sát tiến độ và hiệu quả đầu tư. Doanh nghiệp tư nhân là người thiết kế, triển khai, điều phối và khai thác các dự án theo mô hình đầu tư BOT, PPP hay BOO tùy vào tính chất từng dự án.

Truyền thông và thay đổi tư duy xã hội. Cần xóa bỏ định kiến rằng tư nhân là “thứ yếu” hay “thiếu trách nhiệm”. Đẩy mạnh truyền thông về các trường hợp tư nhân thành công trong thực hiện các dự án lớn, tạo niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội.

Niềm tin là “chìa khóa” thành công

TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP.HCM khẳng định rằng chính sách thu hút tư nhân theo tinh thần Nghị quyết 68 là “sống còn”. Với lượng vốn đầu tư khổng lồ cần cho các dự án đường sắt và giao thông đô thị, chỉ có tư nhân mới đủ sức huy động nguồn lực nhanh chóng và hiệu quả.

Ông Thuận nhấn mạnh: “Phải mạnh dạn giao cho tư nhân làm nhanh, làm sớm, đừng ngại ngần. Nếu chần chừ, chúng ta sẽ tiếp tục lỡ hẹn với giấc mơ hiện đại hóa hạ tầng”. Quan điểm này đồng thuận với xu hướng chung toàn cầu, nơi kinh tế tư nhân đóng vai trò chủ đạo trong kiến thiết hạ tầng.

Đơn cử, Vingroup có thể thuê tư vấn quốc tế, nhà thầu hàng đầu thế giới – điều họ đã làm với VinFast và Vinhomes. Sự thành công của Vingroup sẽ giúp thiết lập lại một chuẩn mực mới. Đó là, tư nhân có thể làm, thậm chí làm tốt hơn nếu được tin tưởng và trao quyền.

Vingroup, với tiềm lực tài chính mạnh, khát vọng đổi mới công nghệ và kinh nghiệm thực thi các dự án lớn, hoàn toàn có khả năng đảm nhiệm vai trò “đầu tàu” khi đề xuất tham gia dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam. Điều quan trọng hơn, họ có động lực không chỉ là lợi nhuận, mà là khát vọng định vị Việt Nam trên bản đồ phát triển khu vực và thế giới.

Nếu Vingroup hoặc một doanh nghiệp tư nhân lớn khác thực sự được giao triển khai dự án đường sắt tốc độ cao, thì cái được không chỉ là một tuyến đường. Cái được lớn hơn là sự định hình lại tư duy về vai trò tư nhân trong kiến thiết quốc gia, là chuẩn hóa mô hình hợp tác công – tư đúng nghĩa, là “cú hích” cho các ngành công nghiệp hỗ trợ, giáo dục kỹ thuật, công nghệ trong nước phát triển theo chuẩn mới.

Thành công của một dự án như vậy cũng sẽ nâng tầm vị thế Việt Nam trên trường quốc tế, chứng minh đất nước có thể làm được những điều lớn lao mà trước đây chỉ các nước phát triển mới làm.

Nghị quyết 68 không chỉ là một văn bản chính sách, mà còn là sách lược cho một kỷ nguyên mới, nơi doanh nghiệp tư nhân không còn “đứng bên lề” mà bước lên “tuyến đầu” kiến tạo.

Nếu thực hiện đúng hướng và nhất quán, Việt Nam hoàn toàn có thể kỳ vọng sự ra đời của các tập đoàn tư nhân mạnh, không chỉ vững ở thị trường trong nước mà còn vươn ra toàn cầu đúng như tinh thần nghị quyết đã đặt ra.

Khi niềm tin được trao đúng chỗ, hành lang pháp lý được mở rộng và tư duy quản lý được thay đổi, khu vực kinh tế tư nhân sẽ không chỉ là “bổ trợ” cho Nhà nước, mà sẽ trở thành động lực then chốt giúp Việt Nam hiện thực hóa tầm nhìn phát triển bền vững và thịnh vượng.

Trong bối cảnh ngân sách công bị giới hạn trong khi nhu cầu phát triển hạ tầng ngày càng tăng, nhiều quốc gia đang chủ động khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các dự án trọng điểm - đặc biệt trong lĩnh vực đường sắt và giao thông. Cụ thể:

Tại Mỹ: Tuyến đường sắt Brightline tại bang Florida là một ví dụ đáng chú ý về khả năng huy động nguồn lực tư nhân. Dù được tư nhân sở hữu và vận hành hoàn toàn, tuyến đường sắt tốc độ cao Brightline chủ yếu gây chú ý bởi cách tiếp cận đầu tư linh hoạt như tận dụng lại hạ tầng sẵn có, đồng thời khai thác các công cụ tài chính như trái phiếu miễn thuế để giảm chi phí vốn và rút ngắn thời gian triển khai.

Theo tạp chí City Journal ngày 29-1, dù dự án chưa đạt hiệu quả tài chính ngắn hạn, nhưng việc triển khai nhanh và mở rộng liên tục cho thấy vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân trong các dự án hạ tầng phức tạp. Thay vì chỉ trông chờ vào ngân sách công, mô hình này cho thấy khả năng bổ sung hiệu quả nguồn lực xã hội vào phát triển hạ tầng giao thông trọng điểm.

* Tại Trung Quốc: Tuyến đường sắt cao tốc tư nhân đầu tiên có tên Hàng - Thiệu - Đài nối ba thành phố tỉnh Chiết Giang là Hàng Châu - Thiệu Hưng - Đài Châu do Tập đoàn Phúc Tinh đóng vai trò dẫn dắt về vốn đầu tư (51%) là bước ngoặt thể chế.

Trang China.com cho biết chính quyền Chiết Giang đã ban hành chính sách hỗ trợ dự án tương đương dự án công khi một doanh nghiệp tư nhân chịu trách nhiệm đầu tư, vận hành và chịu rủi ro tài chính tuyến đường này.

Kết quả là, sau hơn 1.400 ngày thi công qua địa hình phức tạp, tuyến đường đi vào hoạt động đúng tiến độ, phục vụ gần 40 triệu lượt khách trong hai năm đầu và đóng góp đáng kể cho GDP khu vực.

* Tại Ấn Độ: Chính phủ nước này đang thử nghiệm mô hình trả định kỳ hỗn hợp (HAM), nhằm thu hút tư nhân trong dự án tuyến đường sắt cao tốc Mumbai - Ahmedabad dài hơn 500km.

Với sự hỗ trợ từ các doanh nghiệp quốc tế và công nghệ tín hiệu hiện đại, Ấn Độ không chỉ hướng đến tăng trưởng giao thông mà còn đặt mục tiêu phát triển đô thị, giảm phát thải và nâng cao đời sống vùng phụ cận - chuyên trang Metro Rail Daily ngày 12-5 cho biết.

Kinh nghiệm từ quốc tế cho thấy việc thu hút khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các công trình giao thông trọng điểm là định hướng xuyên suốt của nhiều quốc gia nhằm huy động hiệu quả nguồn lực xã hội cho phát triển hạ tầng.

Bên cạnh việc kêu gọi tham gia góp vốn, các quốc gia cũng hoàn thiện khung pháp lý, ổn định cơ chế hỗ trợ và bảo đảm phân bổ rủi ro hợp lý, tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân yên tâm đầu tư lâu dài và đóng góp thực chất cho mục tiêu phát triển hạ tầng quốc gia.

Theo Nguyễn Việt/nhipsongdoanhnghiep.laodongcongdoan.vn