Vốn ngân hàng chưa mặn mà với đầu tư PPP

Bộ GTVT vừa trình Chính phủ báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án Xây dựng công trình cao tốc Bắc – Nam phía đông giai đoạn 2021 – 2025. Đáng chú ý, khác với phương án được trình cuối tháng 9/2021, thay vì đề xuất đầu tư 12 dự án theo hình thức PPP, Bộ GTVT đề xuất 8 dự án theo hình thức đầu tư công và 4 dự án PPP.

Trong đó, 4 dự án được đề xuất đầu tư theo phương thức PPP là Bãi Vọt – Hàm Nghi, Hàm Nghi – Vũng Áng (Hà Tĩnh), Chí Thạnh – Vân Phong, Vân Phong – Nha Trang (Phú Yên – Khánh Hòa).

8 dự án còn lại theo hình thức đầu tư công gồm: Vũng Áng – Bùng, Bùng – Vạn Ninh, Vạn Ninh – Cam Lộ (Hà Tĩnh – Quảng Bình – Quảng Trị), Quảng Ngãi – Hoài Nhơn, Hoài Nhơn – Quy Nhơn, Quy Nhơn – Chí Thạnh (Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên), Cần Thơ – Hậu Giang, Hậu Giang – Cà Mau.

Nội dung này đã được điều chỉnh so với đề xuất trước đó vào tháng 9 là sẽ đầu tư 9 dự án theo hình thức PPP.

Giải thích về nguyên nhân có đến 8/12 dự án đường cao tốc phải dùng vốn ngân sách,  Bộ GTVT nêu rõ, nếu triển khai toàn bộ các dự án thành phần theo hình thức PPP, mức độ thành công sẽ không cao, có thể phát sinh các tình huống không lựa chọn được nhà đầu tư hoặc không huy động được vốn tín dụng để triển khai.

Mặt khác, Bộ GTVT cũng kiến nghị Chính phủ báo cáo Quốc hội cho phép áp dụng tỷ lệ vốn Nhà nước tham gia 4 dự án thành phần PPP từ 54-65% (so với trước đây vốn Nhà nước tham gia chiếm khoảng 51%, vốn nhà đầu tư huy động khoảng 49%) tổng mức đầu tư của dự án; giao Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định việc chuyển đổi hình thức đầu tư trong trường hợp triển khai các dự án thành phần theo phương thức PPP không thành công.

Lý giải điều này, theo lãnh đạo Bộ GTVT, trong trường hợp đấu thầu không lựa chọn được nhà đầu tư sẽ phải báo cáo cấp có thẩm quyền chuyển đổi sang đầu tư công, tiến độ kéo dài thêm khoảng 9 tháng. Trường hợp lựa chọn nhà đầu tư thành công nhưng không huy động được vốn vay, tiến độ sẽ kéo dài thêm khoảng 13 tháng so với phương án đấu thầu không lựa chọn được nhà đầu tư.

Cũng theo Bộ GTVT thì các lý do khiến ngân hàng không mặn mà cho vay các dự án PPP giao thông vẫn xoay quanh các vướng mắc cố hữu, như: tổng mức đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài.

“Thực tế, quá trình triển khai một số dự án vướng mắc thu phí chưa được xử lý dứt điểm, dẫn đến doanh thu thấp hơn dự kiến, ảnh hưởng đến trả nợ gốc và lãi vay theo hợp đồng tín dụng đã ký kết, nguy cơ phát sinh nợ xấu cho các tổ chức tín dụng. “Các nhà đầu tư và tổ chức tín dụng đánh giá các dự án PPP cao tốc không hấp dẫn và tiềm ẩn nhiều rủi ro” – báo cáo của Bộ GTVT nêu.

Trong khi đó, các dự án cao tốc PPP chưa thực sự thu hút được các nhà đầu tư có tiềm lực tài chính. Trong số hơn 60 dự án PPP do Bộ GTVT triển khai trước đây, nhà đầu tư chủ yếu là doanh nghiệp xây dựng, thế mạnh về thi công nhưng tiềm lực tài chính không đủ.

Cần đa dạng hóa nguồn vốn huy động

Để khơi thông nguồn vốn cho các dự án, Bộ GTVT đề xuất: “Quốc hội ban hành cơ chế đặc thù thí điểm Chính phủ được phát hành trái phiếu cho địa phương vay lại và tính vào bội chi của ngân sách địa phương”.

Đồng thời, cho phép các địa phương sử dụng nguồn vốn này được áp dụng mức dư nợ vay theo thực tế số vốn Chính phủ phát hành trái phiếu cho địa phương vay lại. Chính phủ có thể phát hành trái phiếu với kỳ hạn dài và lãi suất thấp, hiện nay kỳ hạn trên 10 năm, lãi suất khoảng 2 – 3%/năm.

Các địa phương có trách nhiệm hoàn trả từ các nguồn thu của địa phương, đặc biệt là nguồn tăng thêm từ khai thác quỹ đất được hình thành sau khi dự án đường bộ cao tốc đưa vào khai thác. Hiện chưa có hành lang pháp lý đối với hình thức Chính phủ phát hành trái phiếu với mục đích cho địa phương vay lại. Đồng thời, việc địa phương vay lại có thể vượt quá mức dư nợ vay của địa phương. Do vậy, cần có cơ chế để Chính phủ phát hành trái phiếu cho địa phương vay lại để thực hiện các dự án đường bộ cao tốc khi được phân quyền.

Bộ GTVT cho rằng: “Việc Chính phủ phát hành trái phiếu và cho địa phương vay lại giúp địa phương có thể huy động vốn hiệu quả hơn do Chính phủ phát hành trái phiếu sẽ có mức lãi suất thấp, huy động dễ dàng hơn trên thị trường tài chính”.

Các dự án đường bộ cao tốc khi đưa vào khai thác tạo không gian phát triển xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, góp phần quan trọng thay đổi diện mạo địa phương.

Ông Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội đoàn thành phố Hà Nội-Ủy viên Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội cho rằng các nước áp dụng nhiều phương thức để phát triển hệ thống cao tốc, trong đó Nhà nước sẽ giữ vai trò chủ đạo, vốn ngân sách là vốn mồi để kêu gọi nguồn vốn từ khu vực tư nhân tham gia đầu tư.

Cùng với đó, muốn đẩy mạnh đầu tư PPP tại các dự án đường cao tốc, Nhà nước cần phải có các cam kết rõ ràng với nhà đầu tư, kèm theo đó là các chính sách hấp dẫn, cơ chế chia sẻ rủi ro.

Bên cạnh đó, ông Cường bày tỏ quan điểm nếu chỉ trông chờ vốn ngân sách, chắc chắn không thể hoàn thành các kế hoạch đặt ra nên phải đẩy mạnh thu hút, kêu gọi vốn từ khu vực tư nhân tham gia đầu tư.

“Khi đầu tư theo hình thức PPP cần phải đa dạng hóa nguồn vốn huy động chứ không thể chỉ trông chờ vào vốn vay tín dụng từ các ngân hàng thương mại như hiện nay. Chúng ta nên nghiên cứu cho doanh nghiệp tham gia vào các dự án PPP được phát hành trái phiếu, có giải pháp huy động vốn từ các quỹ đầu tư tài chính với lãi suất 6-7%/năm và kéo dài trong 10-20 năm thì hoàn toàn có thể huy động,” ông Cường  gợi ý.